سامانيان (۲۶۱–۳۹۵ ق / ۸۷۴–۱۰۰۴ م) يك حكومت ايراني و سني مذهب بود كه حدود دو سده بر بخشهاي بزرگي از جهان ايراني حكومت كرد. مركز اين حكومت در خراسان و فرارود بود و در بزرگترين گستره خود، بر تمام افغانستان كنوني و بخشهاي بزرگي از كشورهاي امروزي تاجيكستان، ايران، تركمنستان، ازبكستان، قرقيزستان، قزاقستان و پاكستان فرمان راند.
دولت ساماني توسط چهار برادر، نوح، احمد، يحيي و الياس بنيان گذاشته شد. هر كدام از آنها بخشي از سرزمينهاي ساماني را زير كنترل خود داشتند و به عنوان دستنشاندگان عباسيان حكومت ميكردند. سرانجام در سال ۸۹۲ ميلادي، اسماعيل ساماني تمام قلمروي ساماني را زير يك پرچم واحد درآورد؛ در همين دوران، تحولات خراسان شرايط را به گونهاي رقم زد كه اين منطقه تحت فرمان اسماعيل درآمد؛ بدين ترتيب، گرچه سامانيان به صورت دوژور حاكميت خليفه را به رسميت ميشناختند، اما عملا به يك دولت مستقل تبديل شدند.
دولت ساماني بخشي از مياندوره ايراني بود كه منجر به ظهور مجدد فرهنگ ايراني و زبان پارسي شد. در اين دوران، هويت ايراني بازسازي شد و با هويت اسلامي سازگار گرديد. سامانيان به دانش و هنر علاقه زيادي نشان دادند كه اين مسئله در نهايت منجر به برآمدن انديشمنداني مانند رودكي، فردوسي و ابن سينا شد. در همين دوران، بخارا به شكل رقيبي براي بغداد درآمد و از نظر شكوه تنه به تنه پايتخت عباسيان ميزد.
اميران ساماني خود را وارثان شاهنشاهان ساساني ميدانستند. با اين حال، از آنجايي كه آنها مدعي بودند كه نسلشان به بهرام چوبين ميرسد، ارتباط آنان با خاندان مهران، يكي از هفت خاندان پهلوي (پارتي) در دوران ساساني، محتملتر است.
فهرست مطالب:
تاريخ سياسي سامانيان
تقسيم بندي دوره ساماني از نظر سياسي
تلاش براي كسب قدرت سياسي
نصر بن احمد ساماني و عباسيان
پيامدهاي سقوط طاهريان در ماوراء النهر
سامانيان و بخارا
اسماعيل و نصر
مراحل توسعه ارضي اسماعيل ساماني
پيامدهاي فتح طراز مركز حكومت تركان
نبرد بلخ
زمينه نبرد بلخ
دلايل خليفه براي واگذاري خراسان و ماوراء النهر به صفاريان
نتايج نبرد بلخ
نبرد گرگان و نابودي علويان طبرستان
زمينه نبرد گرگان
مشكلات محمد بن زيد داعي علويان طبرستان
آغازگر جنگ
نتايج جنگ
وقايع و اقدامات احمد بن اسماعيل
نصر بن احمد و تلاش براي ايجاد ثبات در ايالات
وقايع دوران نصر بن احمد
آغاز دورة ضعف و انحطاط دولت ساماني
وقايع دوران نوح بن نصر
سامانيان و آل بويه
وقايع دوران ابوالفوراس عبدالملك بن نوح
زمينه هاي به حكمراني رسيدن منصور بن نوح
وقايع دوران منصور بن نوح
وقايع دوران نوح بن منصور (نوح دوم)
پيدايش دولت قراخانيان و سقوط سامانيان
اسلام و قراخانيان
علت حملة تركان به بخارا
قراخانيان و بخارا
زمينه ورود غزنويان به خراسان
صلح قطوان
مفاد مصالحه
وقايع دوران منصور دوم
عبدالملك دوم
سامانيان و غزنويان
سقوط سامانيان
اوضاع اداري سامانيان
دربار (درگاه) و تشكيلات آن
حاجب سالار
وكيل
منصب صاحب حرس
نهاد ديوان
ديوان وزير
ديوان استيفاء (ديوان خراج)
ديوان رسائل
ديوان شرطه
ديوان بريد
ديوان اشراف و ديوان اوقاف
ديوان قضا و ديوان املاك خاصه (مملكة خاصه)
ديوان سپاه (عرض)
تشكيلات ديوانها
زبان ديوان سالاري ساماني
تشكيلات ايالتي سامانيان
نواحي زباني و فرهنگي
قلمرو ساماني
اوضاع اقتصادي سامانيان
تجارت
عوامل مؤثر در توسعة تجارت و صنايع در ماوراءالنهردر دوره ساماني
تجارت با اروپاي شرقي
تجارت با چين
تجارت با تركان
تجارت و انتقال فرهنگها
كاروانها و راههاي تجاري
كشاورزي
صنعت
اوضاع اجتماعي سامانيان
طبقات اجتماعي عصر ساماني
خاندان سلطنتي
درباريان
دبيران، ادبا، علما و روحانيون
سپاهيان، تجار و پيشه وران جزء
تودة مردم
بردگان
دهقانان
علل قدرت يافتن طبقة دهقان
علل اضمحلال قدرت طبقة دهقان
نتايج اضمحلال قدرت طبقة دهقان
و...